Ocena wieku kozłów przed strzałem

peter lindelStudiując literaturę fachową można dojść do wniosku, że nie jest to wystarczająca wiedza w kwestii oceny wieku rogaczy przed strzałem. W najróżniejszych publikacjach przeczytać możemy na co zwracać uwagę i jakie są zależności. Wszyscy autorzy podkreślają że wymierna jest praktyka. Na niewiele zdaje  się tekst gdy nie ma przykładów w postaci zdjęć, szkiców czy filmów. Poniższy artykuł to próba zwrócenia uwagi na istotne przy ocenie wieku cechy i zachowania rogaczy .


Nie od dziś wiadomo, że głównymi czynnikami mającymi wpływ na jakość poroża jest baza pokarmowa oraz spokój w łowisku. Potwierdzają to badania oraz praktyka. Nie wolno też zapomnieć o tym że nie tylko kozły przenoszą geny na swoje potomstwo, a selekcji kóz mało kto się podejmuje. Jednego roku rogacz może nałożyć mocne parostki a następnego zdecydowanie słabsze. W wielu europejskich państwach nie prowadzi się selekcji samców zwierzyny płowej (np. Wielka Brytania), co nie odbija się negatywnie na jakości parostków w populacji.

W rzeczywistości głównym kryterium odstrzału powinien być wiek. Dzięki temu kryterium możemy zachować odpowiednie proporcje w populacji. Od myśliwego wymaga się by był w stanie określić czy dany rogacz jest w pierwszej czy w drugiej klasie wieku. Dokładniejszej oceny wieku dokonuje się po pozyskaniu, na podstawie starcia uzębienia. To właśnie ocena wieku żywej zwierzyny spędza sen z powiek wielu myśliwym.

peter lindel

Aby ocenić przybliżony wiek rogacza w łowisku bierzemy pod uwagę:


1. Zachowanie osobnika w łowisku


2. Cechy morfologiczne w tym:
- sylwetka,
- kształt części twarzowej,
- ubarwienie części twarzowej,
- cechy parostków,
- zależne od pory roku cechy morfologiczne

Każdy z powyższych punktów, które zostaną omówione w dalszej części artykułu, jest jedynie domysłem. Sumując wnioski wyciągnięte z obserwacji możemy określić domniemany wiek rogacza.

Przy analizie zachowania oraz sylwetki rogaczy należy pamiętać, że powinna być ona przeprowadzana wówczas gdy nie są one zaniepokojone. Dany osobnik potrafi sprawiać zupełnie odmienne wrażenie w momencie zagrożenia od tego gdy spokojnie porusza się w łowisku.

1. Zachowanie kozła w łowisku.

Regułą jest, że młodsze kozły są mniej ostrożne od starszych. Jednak odstępstwa od tej reguły oraz błędy w obserwacji są nagminne tak więc analizując należy mieć to na względzie.

Kozły w pierwszej głowie często zachowują się „dziecinnie” jak na młodzież przystało. Przez zabawę rozwijają swoje zmysły, są bardzo ciekawskie. Są energiczne a łeb noszą wysoko. Z zaciekawieniem rozglądają się, często zapominając o własnym bezpieczeństwie.
Kozły w drugiej głowie zaczynają wchodzić w dorosłe życie. Testują swoje możliwości, często ścierając się z rówieśnikami. Bywa, że uporczywie ganiają się nawzajem, często nie zwracając uwagi na otoczenie. Ustępują z drogi starszym rogaczom. Stają się samodzielne, jednak z racji małego doświadczenia dalej są mało ostrożne. Potrafią długo wpatrywać się w podchodzącego je człowieka by upewnić się, że to właśnie on. Bywają bardzo głośne, długo i z dużą częstotliwością szczekają w kierunku domniemanego zagrożenia.

Starsze kozły w wieku trzech do pięciu lat są już w pełni dojrzałe. Robią się ostrożne, zapominając się trochę w okresie rui. Potrafią zaciekle walczyć o swoje terytorium z innymi rogaczami, wyganiają młodsze kozły. Zdecydowanym szczekiem dają znać o zagrożeniu jednak nie przesadzają z jego kontynuowaniem.

mateusz matysiakStare kozły powyżej piątego roku życia to już tak zwane "profesory", mają za sobą bagaż doświadczeń. Aby dożyć sędziwego wieku musiały mieć szczęście oraz wyciągać wnioski z wielu sytuacji w swoim życiu. Na otwarte przestrzenie wychodzą często pod osłoną nocy lub nie robią tego wcale. Są bardzo ostrożne i nie łatwo je spotkać. Zdecydowanie bronią swoich rewirów przed rywalami. W momencie zagrożenia szczekają kilka razy lub wcale.

Kozły bardzo stare są swojego rodzaju leśnymi dziadkami. Uwsteczniają się nie tylko w parostkach ale także i na ciele. Zdarzają się przypadki, że bardzo stary rogacz przypomina budową  sylwetkę młodego, dzieje się tak ponieważ traci on pod koniec swojego żywota masę. Szyja staje się cienka jak u kozła 3 letniego kozła jednak w przeciwieństwie do młodzieży głowa prowadzona jest nisko.
Rozpatrując zachowanie należy mieć na względzie pory roku. W szczególności okres rui, który trwa często ponad miesiąc. W przybliżeniu jest to okres od połowy lipca do połowy sierpnia. Kozły w tym okresie są mniej uważne. Jedne dbają o swoje wybranki, inne chcą się do nich dostać. W tym okresie między rogaczami dochodzi do gonitw, walk i innych zachowań mających na celu pozyskanie lub utrzymanie samic przy sobie. Młode kozły są zdecydowanie przeganiane przez starsze a kozły o podobnych cechach ścierają się na polu walki. Jest to wyjątkowy okres, w którym można się pokusić o polowanie z wabikiem.

2. Cechy morfologiczne:

SYLWETKA:
Nie zawsze widzimy całego kozła. Często jest ukryty przykładowo w zbożu. Jednak to właśnie sylwetka mówi nam najwięcej o wieku rogacza. Zależność budowy ciała od wieku ilustruje nam poniższy rysunek.

U kozłów w pierwszej głowie czyli dwuletnich, pierwsze co się rzuca w oczy to smukła szyja, która nadaje im młodociany, pozbawiony tężyzny profil. Na ów profil składają się też: wyraźniej rozwinięty od przodu zad oraz idealnie przylegająca do ciała skóra.
Kozły w drugiej głowie nabierają zdecydowanie tężyzny. Szyja staje się szersza jednak ciągle sprawia wrażenie dość smukłej. Skóra nie przylega już tak dokładnie jak rok wcześniej. Rogacze w tym wieku stają się mniej "kanciaste". Życie sarny jest stosunkowo krótkie a zatem rozwój musi być zdecydowanie szybszy. Rogacze w wieku trzech lat ciągle wyglądają jak młodzież by w kolejnych latach wejść w drugą klasę wieku stając się dojrzałymi osobnikami.
Rogacze w drugiej klasie czyli w czwartym roku życia są już w pełni dojrzałe fizycznie. Im stają się starsze tym wydają się bardziej krępe. Przód robi się wyraźnie mocniejszy w budowie od zadu. Głowa rogacza w drugiej klasie sprawia wrażenie ciężkiej i jest noszona zdecydowanie niżej od kozłów w pierwszej klasie.

Pojęcie rogacza łownego, dotyczy prawidłowo rozwiniętych kozłów w wieku ponad 6lat. Są to szóstaki i osobniki z parostkami powyżej tej formy o masie większej niż ustalona dla danego okręgu. Mimo, że  wiek 5-7 lat to przedział, w którym kozły znajdują się w szczycie swojego rozwoju to nie każdy kozioł osiąga status łownego.
Kozły w wieku 5 lat sprawiają wrażenie mocnych w budowie sylwetki. Przód wyraźnie dominuje nad zadem. W swojej solidnej postawie nabierają poważnego wyrazu.
Stary rogacz często jest trudny w ocenie wieku. Zdarza się, że jego sylwetka przypomina młodego osobnika. Wyraźnie niżej, czasem wręcz poziomo prowadzona głowa jest jedną z cech świadczących o zaawansowanym wieku. Sylwetka staje się nieco zapadnięta, skóra wisi nadając sylwetce kościsty i zapadnięty wyraz.


KSZTAŁT CZĘŚCI TWARZOWEJ


klin elżbieta kamińska   czołowe elżbieta kamińska

Głowa kozła to kolejna jego część, która daje selekcjonerowi informację o tym w jakim wieku jest dany rogacz. Jeżeli chodzi o jej kształt to patrzymy na kąt jaki tworzy pysk kozła.
Kozły w pierwszej klasie posiadają pysk bardziej spiczasty. Skóra na nim dokładnie przylega co potęguje wrażenie i nadaje im młodzieżowy wygląd. Patrząc na kozła od przodu także możemy zaobserwować, że młody kozioł ma głowę węższą. Kąt klina pyska mierzony od chrap przy pysku jest wąski.

Kozły w drugiej klasie mają ten kąt zdecydowanie większy. To sprawia, że głowa wydaje się krótsza i jest bardziej masywna.

Z wiekiem postępuje także rozstawienie możdżeni, z których wyrastają parostki.
W pierwszej głowie możdżenie znajdują się blisko siebie. Z wiekiem czaszka rozbudowuje się a wraz nią przemieszczają się możdżenie. Jest to dość łatwa do zaobserwowania cecha i może nam dać przypuszczenie z jak starym kozłem mamy do czynienia.

 

Rozstaw możdżeni w zależności od wieku prezentuje poniższa ilustracja:

CECHY PAROSTKÓW

peter lindel roe deer Forma parostków nie zawsze świadczy o wieku rogacza. Jednak istnieją pewne zależności, o których warto wspomnieć. By prawidłowo wyciągać wnioski przy ocenie parostków trzeba być obytym z rogaczami na danym terenie. Ich kształt jest silnie związany z charakterystyką łowiska. W  dobrych warunkach kozły w już 3 roku życia potrafią nałożyć imponujące parostki podczas gdy w gorszym łowisku u ich rówieśników poroże jest cienkie i słabo uperlone w podstawowych formach.
Parostki u młodych kozłów w pierwszej klasie wieku są przeważnie stosunkowo cienkie. Wyglądają mało solidnie w porównaniu do poroża starszych kozłów.
Parostki u kozłów w szczycie rozwoju czyli w wieku od 5 do7 lat powinny być silnie uperlone i grube. Długie i wytarte groty to także wizytówka kozłów w tym wieku.
Nie każdy kozioł wykształca mocne perły na parostkach. Jednak regułą jest , że stare, uwsteczniające się kozły tracą systematycznie uperlenie parostków. Róże nie są już tak wyraźne jak wtedy gdy były one w sile wieku. Często przybierają formę tak zwanych spływających róż. Są to przydatne informacje w momencie gdy mamy ograniczoną widoczność, przykładowo w wysokim zbożu.
Sare kozły o uwsteczniającym się porożu z roku na rok systematycznie nakładają często wysokie poroże o coraz krótszych aż w końcu zanikających grotach. Długie prawie nie uperlone, szydła to typowa forma uwstecznionych parostków starego rogacza.

UBARWIENIE CZĘŚCI TWARZOWEJ

matysiak mateusz koziołW kwestii ubarwienia części twarzowej należy zwrócić uwagę na dwie plamy.
Pierwszą z nich jest plamka wietrznikowa, która u młodych kozłów znajduje się tylko blisko wietrznika (nosa) by z wiekiem sięgać między świece (oczy). Jest to dość wyraźna cecha ponieważ plamka jest koloru siwego i widać ją wyraźnie na tle letniej sukni.
Druga z nich to plama czołowa. Jest to kępka ciemniejszej sierści znajdującej się na czole rogacza. Jest ona wyraźnie odznaczona u młodych kozłów by z wiekiem, za sprawą przebijających jasnych włosów zmienić barwę na bardziej jasną i tym samym zlać się kolorem z resztą części twarzowej.
Ocena ubarwienia części twarzowej nigdy nie wystarczy. Pamiętać należy, że takiej oceny możemy dokonać u rogaczy w letniej sukni. Lepiej być ostrożnym z wyrokiem na początku oraz na końcu sezonu. Jest to też kwestia osobnicza więc różnie u różnych kozłów może to wyglądać. Wnioski wynikające z ubarwienia części twarzowej należy traktować jako potwierdzenie oceny dokonanej na podstawie wcześniej opisanych cech.

CECHY ROGACZY ZALEŻNE OD PORY ROKU

młody rogacz w trakcie zmiany sukni - peter lindelW zależności od miesiąca, w którym obserwujemy kozły możemy wyodrębnić pewne zależności. Skupmy się jednak na okresie obejmującym okres polowań na rogacze czyli od maja do końca września. Pierwsza zależność: kozły młode szybciej zmieniają suknię z zimowej na letnią niż robią to kozły starsze. Druga zależność: kozły młode później wycierają poroże ze scypułu niż kozły starsze.
Niczym dziwnym jest zobaczenie w łowisku  młodego kozła w maju w sukni letniej z parostkami w scypule. I w drugą stronę niczym dziwnym jest spotkanie wytartego starszego kozła w maju w sukni zimowej lub jej pozostałości. Te zależności należy traktować jako pomocnicze gdyż nigdy nie wiadomo czy dany osobnik nie odbiega od normy.  

Rogacz w pierwszej klasie wieku
Wiek szacowany: 2lata

 


Sylwetka:
- cienka szyja
- mała wąska głowa
- słabo rozbudowana klatka piersiowa
- kościsty zad
Ubarwienie części twarzowej:
- mała biała plamka wietrznikowa przy chrapach
- widoczna wyraźnie ciemna plama czołowa
- dość jednolite ubarwienie głowy
Pozostałe cechy:
- blisko osadzone możdżenie parostków
- cienkie parostki
- forma parostków typowa dla pierwszej klasy

Rogacz w drugiej klasie wieku
Wiek szacowany na 4-5 lat


Sylwetka:
- gruba szyja
- dobrze rozwinięta głowa
- mocna klatka piersiowa
- pełny zad
Ubarwienie części twarzowej:
- biała plama wietrznikowa wyraźna sięgająca prawie do świec
- plama czołowa wciąż wyraźna, jednak już dosć jasna
Pozostałe cechy:
- grube w pełni rozwinięte parostki
- silne uperlenie parostków
- groty jeszcze nie takie długie i wyświecone
- szeroko osadzone możdżenie parosków


Podsumowując, w ocenie wieku podczas polowania najistotniejsze jest to by stwierdzić czy dany rogacz znajduje się w pierwszej czy w drugiej klasie. Do tego celu najbardziej miarodajne informacje daje nam sylwetka oraz ocena kształtu i ubarwienia części twarzowej wraz z analizą rozstawienia możdżeni. Jeśli mamy szczęście i wyraźnie widzimy róże parostków to jest to też dobra cecha świadcząca o wieku.

Zachowanie kozła należy traktować jako czynnik zwracający uwagę na danego osobnika. Podstawą oceny powinna być analiza cech morfologicznych.
Odróżnienie pierwszej klasy od drugiej jest dużo prostsze niż ocena wieku żywego zwierzęcia. Mając więc odstrzał na selekty w danej klasie, skupmy się na ocenie, w której obserwowany osobnik się znajduje i czy spełnia kryteria odstrzału. Gdy mamy odstrzał na rogacza łownego sytuacja się komplikuje ponieważ musimy lepiej przyłożyć się do oceny wieku przed oddanym strzałem tak by nie pozyskać kozła młodszego niż 6lat.

Bez względu na posiadany odstrzał, myłkusy oraz szydlarza możemy pozyskać niezależnie od klasy wieku, w której się znajdują.


Stary rogacz w zimowej sukni na filmie:

        
Stary rogacz szydlarz w letniej sukni na filmie:


      
Młody dwuletni rogacz:

     


Autorami fotografii w tym artykule są:     
Gábor Vincze www.pannonvadasz.hu

Peter Lindel
Mateusz Matysiak www.mateuszmatysiak.pl

Autorami rysunków tym artykule są:     
Elżbieta Kamińska

Marcello Pettineo www.marcello-art.com